El-Adl (Adalet Sahibi)
Adl, “doğru olmak, doğru ve hakkâniyetle davranmak, adaletle hükmetmek, eşit kılmak, .. v.b“ mânâlarına gelen bir mastardır. “Doğruluk, hakkâniyet ve adalet” anlamlarıyla isim olarak kullanıldığı gibi, “çok âdil” anlamında sıfat olarak da kullanılır. Esmâ’ül hüsnâdan (Allah-u Teâlâ’nın isimlerinden) biri olarak kullanıldığında ise, “El Adl“ “asla haksızlık ve zulüm yapmayan, çok âdil, haktan başkasını söylemeyen ve yapmayan“ anlamlarına gelmektedir. Yine, adalet ile aynı anlama gelen kısd kelimesi de Kur’an ve hadislerde sıkça geçmektedir. Her şeyi yerli yerine koymak, hakkâniyete uymak, dengeli ve ölçülü bir nizam oluşturmak, ölçü ve mizânı doğru yapmak, her hak sahibine hakkını vermek, yapılan işin hiçbir zulüm, hakszılık ve aşırılık unsuru taşımaması gibi hususlar da Adalet kavramı altında mütalaa edilmektedir. Kısacası, adalet kelimesi dînî terminolojide düzen, denge, denklik, eşitlik, uyum, âhenk, hakkâniyet anlamlarında da kullanılmıştır. Nitekim, adaleti sembolize eden terâzi aynı zamanda denklik, eşitlik ve dengeyi de sembolize etmektedir.
Adaletin zıddı ise haksızlık ve zulümdür ki, bu durumda nizam (düzen), eşitlik ve dengeler bozulur, hakkâniyete uyulmaz. Onun için Allah-u Teâlâ bunlardan tenzih edilmiştir, O’nun hakkında -hâşâ- böyle şeyler kesinlikle düşünülemez.
CENÂB-I HAK KULLARINA ZULÜM (= HAKSIZLIK) EDER Mİ? HÂŞÂ!
Allah-u Teâlâ’nın kullarına zerre kadar bile zulüm, yâni haksızlık yapmayacağı Kurân-ı Kerîm’de çok sayıda ayetle bizlere bildirilmektedir. Misal:
“ Şüphesiz ki Allah, hiç kimseye zerre kadar zulüm (haksızlık) yapmaz. Eğer yapılan iyilik olursa, onu katlar (kat kat arttırır) ve kendi katından büyük bir mükafat verir. “ (Nisâ suresi, âyet 40)
Sevab, Allah- Teâlâ’nın bir lütfudur. Cenâb-ı Hak kullarına, iyi amellerinin karşılığı olan sevabı kat kat (10’dan 700 misline kadar) verir. Azab ise O’nun adaletidir, çünkü kötülük yapanlara ancak yaptıkları miktar kadar, bir’e bir ceza verir (En’am suresi, âyet 160). Başka bir ifade ile, Cenâb-ı Hak’kın günahkarları affetmesi O’nun fazlıdır; ceza vermesi ise adlidir. Dolayısıyla Cennet, Allah-u Teâlâ’nın lütfu eseridir, Cehennem ise O’nun adaletinin icâbıdır. Yine, Nisâ suresinin 49.uncu âyetinde Allah-u Teâlâ hiç kimseye “fetil“ kadar dahi haksızlık yapılmayacağını beyan buyurmaktadır ki, fetil hurma çekirdeğinin ortasındaki yarıkta bulunan ince iplik gibi çizgi demek olup, genellikle Türkçeye “kıl kadar” diye tercüme edilmiştir. Bunlar gibi daha birçok âyet-i kerîmede Cenâb-ı Hak, kullarına asla zulmetmeyeceğini, onlara suçsuz yere azab etmeyeceğini beyan etmektedir.. Kaldı ki, ehl-i sünnet itikadına göre, Allah-u Teâlâ’nın kullarına günahsız yere azabetmesi dahi zulüm değildir. Çünkü zulüm; başkasının mülkünde tasarruf demektir ki, her şey Hak Teâlâ’nın mülkü olduğundan, O mülkünde dilediği gibi tasarruf etme hakkına sahiptir ve bu asla zulüm sayılmaz. Ancak, Cenâb-ı Hak zulümden (haksızlıktan) son derece münezzeh olduğundan, kullarına suçsuz yere azabetmeyi, kendisinden meydana gelmesi imkansız olan zulüm gibi kabul etmiştir.
Bu noktada birçok kişinin aklına: “O halde neden insanların başına birçok dert ve musibetler geliyor?” şeklinde bir soru gelebilir. Bunların hikmetini anlayabilmek için herşeyi (yâni geçmişi, şimdiki hâli ve geleceği ile birlikte yeryüzünün tümünde ve Evrende cereyan eden bütün olayları ve bunların aralarındaki çok yönlü ilişkileri) kuşatan külli bir akıl ve anlayış sahibi olmak lâzımdır ki, biz insanlar için böyle bir şey mümkün değildir. Dolayısıyla, bizler ancak âyet ve hadislerde açıklandığı kadarını anlayabiliriz. Misal:
“ Başınıza gelen herhangi bir musibet, kendi ellerinizle işledikleriniz yüzündendir, (bununla beraber Allah) çoğunu affeder“ (Şûrâ suresi, âyet 30)
Bundan dolayı, insanın başına bazı sıkıntılar geldiği zaman kişinin öncelikle “Acaba ben (madddi veya mânevi) nerede hata yaptım, neyi eksik bıraktım?“ diye düşünmesi ve hata, eksik veya kusurlarını bularak bunları gidermeye çalışması en doğru yoldur. Hatayı kendinde görmeyip de başkalarını suçlamak ise en kolay yoldur, fakat bunun kişiye bir şey kazandırmayacağı, aksine çok şey kaybettireceği de bilinen bir gerçektir.
Bu genel kuralın, yâni “kendi ellerimizle işlediklerimiz sebebiyle başımıza gelenler” dışında, bir de özellikle müminlere, salih kullara gelen dert ve sıkıntılar vardır ki, onlardaki bazı hikmetleri de aşağıdaki hadis-i şerifler açıklamaktadır:
“Müslümana isabet eden bir yorgunluk, hastalık, (gelecekten) kederlenme, (geçmişten) hüzünlenme, (başkalarından gelen) eza ve gam (iç sıkıntısı) – hatta vücuduna diken bile batsa – Allah muhakkak bu musibetler sebebiyle onun günahlarının bir kısmını örter“ (Buhari, Müslim , Ruhul Furkan 5/ shf 377)
Yine, başka bir hadis-i şerif’de de buyurulmuştur ki:
“Allah Azze ve Celle bir mümini mübtela kılmışsa, mutlaka ona ikram etmek için ibtila etmiştir..” (Ramuz’ul Ehadis, 1244)
(Mübtela kılmak = çeşitli dert ve sıkıntılarla sınamak demektir)
Bu hadis-i şerifler (ve diğerlerinden) anlaşılmaktadır ki, müminlere gelen sıkıntılar onların günahlarının affedilip mânen temizlenmelerine, derecelerinin yükseltilmesine ve dolayısıyla âhirette büyük ikramlara ulaşmalarına vesile olmaktadır. Dünya hayatında çekilecek az bir sıkıntıya mukabil, Cennetde ebediyyen, sonsuza dek mutluluk içinde yaşamak, az bir bedel karşılığında çok büyük nimetlere sahip olmak demek değil midir ? Yine hadis-i şeriflerden öğreniyoruz ki, Cenâb-ı Hak dünya hayatında en büyük imtihanları önce peygamberlerine, sonra da velîlerine ve sâlih kullarına vermiştir; ancak âhiretteki en yüksek dereceler de yine onlarındır. Dolayısıyla, dünya sıkıntılarına sabretmek en doğru yoldur. Cenâb-ı Hak hepimize “sabr-ı cemil“ (güzel sabırlar) ihsan etsin! Amiin..
YÜCE ALLAH (celle celâluhû) ADALETİ EMREDER
Allah-u Teâlâ ve Tekaddes hazretleri çok sayıda Kur’ân âyetiyle bizlere adaleti emretmektedir. Bir buçuk milyarlık İslam dünyasında, her Cuma günü, hutbelerde şu âyet-i kerîme okunmaktadır:
“ Şüphesiz ki Allah, adaleti, iyiliği, akrabâya yardım etmeyi emreder; hayâsızlığı (çirkin işleri), kötülüğü ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor “ (innallahe ye’muru bil adl vel ihsani .. ) (Nahl suresi, âyet 90)
Kapsamlı anlamından dolayı, sahabeden Abdullah İbn Mes’ûd radıyallahu anh hz.leri bu âyet hakkında: ”Eğer bundan başka âyet olmasaydı, bu âyet Kur’ân’ın herşeyi açıklayıcı ve âlemlere hidayet ve rahmet olması için yeterdi ..” demiştir. Âyette geçen adalet kavramını bazı müfesssirler, “bütün ahlak ve muamelelerde istikamet (doğruluk) ve her hak sahibinin hakkına riayet etmek“, diğer bir kısmı ise “Hakkın belirlenmesinde Allah’ın c.c emrinden ve rızâsından başka (ör: kendisinin veya yakınlarının menfaati, v.b .. ) ölçü kullanmayarak , O’nun herşey ve herkes için belirlemiş olduğu hakları -nefsine ağır gelse bile- sahibine vermek“ olarak açıklamışlardır.
Yine, başka bir âyet-i kerîmede (kısd kelimesi kullanılarak) :
“ De ki: Rabbim adaleti emretti .. “ (A’râf suresi, âyet 29)
buyurulmaktadır. Dikkat edilirse, bu âyetlerde (diğer birçoğunda olduğu gibi) Allah-u Teâlâ’nın adaleti “emrettiği ” beyan edilmekte ve buna “sadece şunlara karşı veya şu şartlar altında ..” gibi bir sınırlama da getirilmeden mutlak surette adalet emrolunmaktadır. Yâni adalet, sadece insanlara değil, Cenâb-ı Hak’kın tüm mahlukâtına karşı ve her zaman, her koşulda uygulanması gereken Evrensel bir prensiptir. Bundan dolayı, adalet İslam toplumunun –olmazsa olmaz- en temel özelliklerinden biridir ve yine bundan dolayıdır ki bu prensibin tititzlikle uygulandığı Asr-ı Saadet (Hz. Peygamber s.a.v Efendimizin zamanı) ve dört halife devri ve özellikle de Hazret-i Ömer’in r.a adaleti dillere destan olmuştur.
ADALET (GEREK BİREYSEL, GEREKSE TOPLUMSAL BAZDA) TİTİZLİKLE UYGULANMASI GEREKEN TEMEL BİR PRENSİPTİR
“ Ey imân edenler ! Adaleti titizlikle ayakta tutan (tam yerine getiren) ve Allah için şâhidlik eden kimseler olun! (Bu tavrınız) velev kendiniz veya ana-baba veya akrâbalarınız aleyhine olsa da ! ister zengin, ister fakir olsun ..”(Nisâ suresi, ayet 135 den)
Bu ayet-i kerîme İslam adaletinin temellerinden biridir. Hak ve adaleti bunun kadar özlü ifade eden başka hukuk prensibi yoktur:
“ .. kendi aleyhinize bile olsa adaleti titizlikle ayakta tutanlardan olun ! ..”
Yâni Cenâb-ı Hak bizlere adalet konusunda son derece titiz davranmamızı, kendimiz veya ana babamız aleyhine bile olsa doğruluk ve hakkaniyetten ayrılmamamızı, haksızlık yapmamamızı emir buyurmaktadır. Âdil olmak bütün insanlara karşı gözetilmesi gereken bir davranıştır. Dinimize göre bu hususta iyi -kötü, müslüman – kâfir (hatta dost – düşman , v.b) ayırımı yapılmaz. Din, dil, ırk, sosyal statü (zengin -fakir), kadın-erkek , yaş, akrabalık, .. v.b. gibi hususlara bakılmaksızın adalet, Allah’ın c.c kulları arasında eşit, yâni tam tarafsız ve objektif bir biçimde uygulanır. İşte, adalet ( diğer İslami pensiplerle beraber) bu şekilde uygulandığı içindir ki, bünyesinde çok sayıda ırkları barındıran Osmanlı, Selçuklu, .. ve diğer İslam devletleri hükmettikleri geniş topraklarda huzur, barış ve istikrarı sağlamaya muvaffak olmuşlardır. Çünkü adalet Allah-u Teâlâ’nın kendi Zâtı için seçtiği Evrensel bir prensiptir; insanlar ancak adaletle sulh olur .
Yine, başka bir ayet-i kerimede şöyle buyurulmaktadır:
“ .. söz söylediğiniz zaman, akrabâ bile olsa, adâletli olun ! .. ” (En’âm suresi, ayet 152’den)
“ ve iza kultum fa’dilu ve lev kâne za kurbâ “
Rûh’ul Furkan tefsirinde bu ayetin açıklaması şöyle yapılmaktadır:
“Bu ayet-i kerime toplumla ilgili genel mânadaki edepler hakkında büyük bir tenbihi içermektedir ki, hakikaten birçok mesele bu doğru konuşma prensibine dahildir. Hatta, insanlar arasında konuşmayla halledilen bütün muameleleri kapsayan bir ifadedir ki, bunlara misal olarak şunları sıralayabiliriz:
a) Şahitlik yapmak: Bir yakınını koruma veya rüşvet alma gibi nedenlerle yalan şahitlik yapmaktan son derece sakınılmalıdır. Nitekim bu konu, Allah’a ortak koşmakla birlikte anılan en büyük günahlardandır
b) Kaza (Yönetim) ve hüküm verme konusudur ki, bu konuda idareciler ve hâkimler çok büyük sorumluluk altında olduklarından , hakkın dışında bir hüküm vermemeli, akrabalık, çıkar, rüşvet, v.s nedenlerle doğruluktan ayrılmamalıdırlar. (Adaletle hükmetmeyen, yanlı karar veren idareciler ve hâkimleri Cehennemle tehdit eden çok sayıda hadis-i şerif vardır )
c) Başka bir kişiyi değerlendirirken , onun hakkında iyi veya kötü derken veya güvenilmez yorumu yaparken mutlaka doğruluktan ayrılmamak lazımdır. Aksi taktirde doğacak neticelerden, âhirette büyük mesuliyet vardır .
d) İstişâre (danışma) konusudur ki, bir insana herhangibir konuda bir fikir sorulduğunda, istişârede bulunan kişiyi mutlaka doğruya yönlendirmelidir. Zira, yanlış beyanlarda bulunarak, kendisine güvenen kişiyi zarara düşürmesi halinde, ahirette bunun vebâli çok büyük olacaktır. Hadis-i şerif de şöyle buyurulmuştur “ İstişâre yapılan kişi, güvenilen kişi demektir ..”
e) İnsanların arasını bulmak hususunda doğruluktan ayrılmamak lazımdır. Misal, karı- koca arasını bulma da, dargınları barıştırma da , .. vb.
f) Alışveriş, kiralar gibi muamelelerde, eşyanın vasıflarını bildirirken de doğru beyanda bulunmak, en önemli meselelerdendir. Nitekim sattığı şeyin ayıbını gizlemek veya pahalıya aldığını iddia etmek gibi husular büyük günahlardandır.
g) Verilen sözde adaletli olmak, yani yapamayacağı veya yapmaya niyetli olmadığı şeyleri söylememek, insanı oyalamak veya günü kurtarmak için söz vermemek, söz verirken de doğru bir beyanla taahhütte bulunmak, hiç şüphesiz bu konuya dahildir. Nitekim:
“ Ey iman edenler, yapmayacağınız şeyi niye söylüyorsunuz ? Yapmayacağınız şeyleri söylemeniz, Allah katında büyük bir gazab (sebebi) oldu “ (Saff suresi , ayetler 2, 3)
h) Vasiyet konusunda da, miras haklarına sahip olanlara zulmeder mahiyette beyanlarda bulunmamalıdır. Zira bu Cehenneme girmeye sebebiyet veren en büyük günahlardandır.
ı) Yeminler konusunda da çok ihtiyatlı olmak, Allah-u Teâlânın adını yalan bir beyana karıştırmamak ve batıla yemin etmemek; İslam’ın en büyük emirlerindendir..
i) Yapılacak övgü ve tenkidlerde haddi aşmayıp adaleti korumak, doğru beyandan ayrılmamak da bu konu ile alâkalıdır. Dolayısıyla bir kişiyi methedecek olan, onda olmayan vasıflarla övmeye kalkarsa yalancı olacağından, kişiyi kendinde bulunan vasıflarla övmekle yetinir..
j) İslamın temel emirlerinden biri olan “İyiliği emredip, kötülükten sakındırmak” konusu da bu bahse dahildir, şöyle ki; iyiliği emredip, kötülükten sakındırmak isteyen kişi, bunu adalet vechi üzerine icra etmelidir ki, bu ise eziyet ederek kaçırtmamak suretiyle aşırılığa kaçmamak, tebliği gereken miktarı da eksik bırakmamaktan ibarettir.
k) İnsanlar arasında elçilik vazifelerini tebliğ ederken yapılan konuşmalar ve beyanlar da bu cümledendir. Çünkü bu elçilikleri, gönderen tarafın muradına halel vermeyecek şekilde, fazlasız ve noksansız olarak ulaştırmak gerekir.
Artık müslümana yakışan: “ .. yakınlık sahibi de olsa, söylediğiniz de adaletli olun ! ” kavl-i şerifiyle amel ederek , konuşmak istediğinde, söyleyeceği sözü çok düşünmesidir. Eğer konuşacağı meselenin, Allah c.c indinde makbul ve doğru olduğuna kanaat getirirse onu telaffuz etmeli, yok eğer, bir insanı ayıplamak veya onda olmayanı söylemek yahut bir konuyu tahrif ederek nakletmek gibi haksız ve zâlimâne bir beyan olacağını anlarsa, onu yutmalıdır. “
(Rûh’ul Furkan, En’âm suresi, 152.inci ayetin tefsirinden)
ADALET, EVRENSEL BİR YASADIR
Zerre’den kürre’ye (atomaltı parçacıklardan dev yıldızlara), sivrisinek’ten fil’e, böceklerden çiçeklere kadar bu âlemde görülen herşeyin hassas bir mizân, ince bir ölçü ve hârika dengelerle tanzim edildiği açık bir şekilde ortadadır.. Misal olarak dünyamızı ele alalım. Dünyamızın güneşe olan uzaklığı, ay ile dünya arasındaki mesafe, dünya ekseninin 23.5 derece eğik olması, güneş etrafındaki eliptik yörüngesi, bu yörünge üzerindeki hızı, kendi etrafındaki dönüş hızı, .. ve benzeri hususlar son derece ince ölçü, hesap ve dengelerle düzenlenmiştir. Bunlar neticesinde dünyamızda aynı anda dört mevsim oluşmakta, yağmurlar ve ısı dünya genelinde dengeli olarak dağılmakta, bahar aylarında güneş dünyayı tatlı tatlı ısıtmakta, yaz aylarının sıcaklarına karşı serin rüzgarlar esmekte, insanların ve hayvanların temel gıdası olan yeşil bitki örtüsü (meyve/sebze) gereğince beslenmekte, kısaca her türlü canlının yaşamasına elverişli doğal ortam oluşup varlığını sürdürmektedir. Şayet bu hususların birinde en ufak bir sapma olsaydı, örneğin dünya güneşe daha yakın bir konumda olsaydı, bunların hiçbir olmayacak, kısa bir süre içinde dünya tamamen kuruyup çölleşecekti. Benzer nizam herşey için geçerlidir. Örneğin, sivrisineğin de hortumu vardır, fil’in de. Ancak, sivrisineğin hortumu kıldan incedir, fil’in hortumu ise soba borusundan daha kalındır. Şayet sivrisineğe daha kalın veya fil’e çok daha ince birer hortum verilseydi , ikisi de yapmaları gereken şeyleri yapamazlar ve kısa bir süre sonra ölüp soyları tükenirdi. Keza, örümcekler gibi bazı böcek türlerinin çok sayıda gözü ve yine çok sayıda bacakları vardır. Onlar ancak bu sayede varlıklarını sürdürebilirler. Oysa, Allah-u Teâlâ biz insanlara ikişer göz ve ikişer el , ayak vermiştir. Hiçbir insan da bundan daha fazlasını, misal dört tane kol veya bacak istemez, çünkü böyle bir şey onu insan olmaktan çıkarıp başka bir yaratığa dönüştürür (“ .. size şekil vermiş, şeklinizi güzel kılmıştır “ Mümin suresi, âyet 64’ten) . İşte görülmektedir ki, böcekten çiçeğe, sinek’ten fil’e her şey tam olması gereken şekilde yaratılmıştır, her şey yerli yerindedir, hiçbir şeyde eksiklik , fazlalık, aşırılık yoktur. Bize çirkin veya ürkütücü gelen şeyler için de, örneğin bir timsah, bir sırtlan veya bir diken için de bunlar geçerlidir. Keza, dünyada böyle olduğu gibi, Evren’in tümünde de bu böyledir. Kısaca, her şeyde bir nizam, âhenk (uyum), ölçü, denge, hikmet ve maslahat (fayda), yâni adalet hâkimdir..
Rahman suresi 7. ila 9.uncu âyetlerinde şöyle buyurulmaktadır:
“ (O) Göğü yükselmiş ve mîzanı (düzen ve ölçüyü) koymuştur . Sakın aşırıya gidip (haksızlık ve taşkınlık yapıp) mîzanı bozmayın. Ve ölçüyü (tartıyı) adaletle dosdoğru yapın, hem mîzanda (ölçü/tartı da) eksiklik etmeyin ! ”
Mîzan kelimesi Arapça’da “ölçmek, tartmak“ anlamlarındaki “Vezn” kökünden türemiş bir kelimedir. “ Ölçmek, dengelemek, ölçü, tartı ve adalet “ kavramlarının hepsini kapsamakta olup kullanıldığı yere göre anlam kazanmaktadır. Rahman suresinin bu âyetlerine tefsirlerde genellikle şöyle mânâ verilmektedir:
“Allah-u Teâlâ yeryüzünde ve göklerde dengeli bir nizâm (düzen) kurmuştur. Bütün gök cisimleri bir ölçü ve denge içinde uyumlu bir şekilde hareket etmektedirler. Düzen ve denge (yâni adalet) Evren’de hâkim olan İlâhi bir yasadır. Şayet bu (âdeta) sonsuz büyüklükteki Evren ve içinde bunca varlık , uzayda dolaşan milyarlarca yılıdız, gezegen, .. v. b. adalet ve denge üzerine kurulmuş bir nizâma tâbi kılınmasaydı, Evren bir saniye bile ayakta kalamazdı. Nitekim Hz . Peygamber s.a.v Efendimiz de:
“ Göklerin ve yerin varlığını sürdürmesi adaletledir “
buyurarak adaletin kâinat nizâmındaki önemini vurgulamışlardır (Elmalılı, Rahman 7 tefsiri)
Kısaca, bu kâinatın nizâmı – bir Evrensel kural olan- adalet ve dengeye dayanmaktadır. Cenâb-ı Hak, “ Siz de mizanda taşkınlık etmeyiniz ..” diyerek insanların da bu Evrensel yasa çerçevesinde hareket etmelerini, yâni insanların da kendi yetki ve sorumluluk alanları içersinde adaleti tesis etmelerini istemektedir. Bundan dolayı, Asr-ı Saadet’ten başlamak üzere, İslâm’ın uygulandığı bütün toplumlarda adalet prensibine sıkı sıkıya bağlı kalınmış, köle (hizmetli) ile efendisi, siyah ile beyaz, zengin ile fakir, güçlü ile zayıf, gerçek anlamda ve hiç şüphe götürmeyecek bir şekilde eşit muameleye tâbi tutulmuştur. Hz. Ömer radıyallahu anh’ın hizmetkârı ile birlikte Kudüs’ün fethinde nöbetleşe deveye binmesi, şehre girerken de sıranın hizmetkâra gelmesi üzerine halkın onu Emir’ül Müminin (devlet başkanı) sanması bunun bir örneğidir.
Yine Hazret-i Ömer zamanında, Arabistan’ın kuzeyinde bulunan Roma’ya bağlı Gassan eyaletinin hristiyan olan emiri Cebele bin Eyhem, Medine’ye gelip müslüman olmuştu. Sonra Hac için Mekke’ye gitti. Kâbe’yi tavaf ederken bedevinin biri, bunun ipekli ihramına bastı, ihram yırtıldı. Buna hiddetlenen Cebele adamın burnuna bir yumruk atıp kanattı. Bedevi, halife Ömer’e (r.a) müracaat edip emir’den şikayetçi oldu. Hz. Fâruk Cebele’ye:
“Ya adamı râzı et, yâhud o da (herkesin ortasında) senin burnuna vurup hakkını alacaktır“ dedi. Cebele : “Ben bir hükümdârım, o ise âdî bir bedevidir” dediyse de, Hazret-i Ömer:
“Müslümanlık hukukunda bunun önemi yoktur“ buyurdu. Cebele: “Öyle ise müsaade et, bu gece düşüneyim“ dedi. Hazret-i Ömer de müsaade etti. Cebele, biraz para vererek bedeviyi râzı etmeyi kendisi için bir zül saydığı için, o gece maiyetiyle birlikte Medine’den kaçtı. Bizansa ilticâ ederek tekrar hristiyanlığa döndü ve ölünceye kadar orada kaldı.
“ADL“ SIFATI ÂHİRETİN VARLIĞINI İCAB ETTİRİR
“Evet görüyoruz ki, ale’l -ekser (çoğunlukla) gaddar, fâcir (günahkâr), zâlimler, lezzetler, nimetler içinde pek rahat yaşıyorlar. Yine görüyoruz ki, masum, mütedeyyin (dindar), fakir mazlumlar, zahmetler, zilletler, tahkirler (hakaretler), tahakkümler (baskılar) altında can veriyorlar. Sonra ölüm gelir, ikisini de götürür. Bu vaziyetden bir zulüm kokusu gelir. Halbuki kâinatın şehâdetiyle, adalet ve hikmet-i İlâhiye zulümden pâk ve münezzehtirler (temizdirler). Öyle ise, adalet-i İlâhiyenin tam mânasıyla tecelli etmesi (ortaya çıkması) için haşr’e (yeniden dirilmeye) ve mahkeme-i kübrâ’ya (âhiretteki büyük mahkemeye) lüzum vardır ki, biri cezasını, öbürü mükâfatını görsün” (“İşârâtü’l İcâz”, Bediüzzaman Said Nursi)
Bu dünyada -zulüm, katil başta olmak üzere- yanlış işler yapan birçok insanın bir cezaya uğramadan, veya aksine, birçok mümin ve salih insanın da yaptıkları iyiliklerin karşılığını görmeden hayattan göçüp gittikleri, dolayısıyla bu âlemde İlâhi adalet’in tam olarak tecelli etmediği birçok kişi tarafından müşahede edilen bir durumdur. Allah-u Teâlâ “âlemlerin Rabbi” dir. Öyle ise haklının hakkını alacağı, haksızın da cezasını göreceği başka bir âlem olması icap eder ki, İlâhi adalet tam olarak gerçekleşsin. İşte orası insanların bu dünya hayatında yaptıklarının karşılığını göreceği, sonsuza dek yaşanacak olan âhiret âlemidir :
“ .. Bugün herkes (dünyada) kazandığı şeyin karşılığını görür. Bugün haksızlık yoktur ..” (Mümin suresi, âyet 17’den)
Bu dünya hayatında Cenâb-ı Hak’kın emirlerine bütün gayretiyle sarılanın gayreti mükafâtlandırılmaz ve her kötülüğü işleyene de bir ceza verilmez, işlediği yanına sonsuza dek kâr kalırsa, o zaman adaletten bahsetmek mümkün olabilir mi? Dünya âlemi de, âhiret âlemi de Allah-u Teâlâ’ nın mülküdür. Allah-u Teâlâ kullarına zerre kadar bile haksızlık yapmadığına göre, adalet-i İlâhiye er veya geç, bu dünyada veya âhirette fakat mutlaka tecelli edecektir, bunun aksi düşünülemez. Zerre kadar bile olsa, insanın yaptığı hiçbir iş boşa gitmeyecek, dünyada veya âhirette (nimet veya azab olarak) mutlaka karşısına çıkacaktır. Bu husus çok sayıdaki âyet-i kerîme ve hadis-i şerîf ile sürekli olarak bizlere hatırlatılmaktadır ..
Yazımızı bu hususu vurgulayan bir âyet-i kerîme meâli (anlamı) ile bitiriyoruz:
“ Kim zerre miktarı hayır yapmışsa onu görecektir, kim de zerre miktarı şer işlemisse onu görecektir .. “ (Zilzal suresi, âyetler 7 ve 8)